Çeviri: Tan Tolga Demirci
1934: 4 Eylül'de vitrin dekorcusu bir babanın ve terzi bir annenin çocuğu olarak dünyaya gelir.
1940: Eva Svankmajerova dünyaya gelir.
1943: Svankmajer'e yılbaşı hediyesi olarak minyatür bir kukla tiyatrosu hediye edilir.
1950-54: Prag'ta Uygulamalı Sanatlar Fakültesi'ndeki öğrenimine başlar. Sürrealizme ilgisi, o yıllarda arkadaşı tarafından kendisine verilen Karel Taige'nin kitabıyla canlanır. Ayrıca bir Sovyet kitabında, dejenere burjuva sanatına saldıran Salvador Dali'nin resimleriyle tanışır.
1954-58: Prag Konservatuvarı Kukla Bölümü'nde (DAMU) öğrenim görmeye başlar. Kukla yapımı, yönetimi ve sahne tasarımı konularında uzmanlaşır. Sovyet avant-garde tiyatrosu ve sinemasına merak salar. 1956 yılındaki Sovyetler Birliği'nin kültürel çözülmesi ertesinde Luis Bunuel, Max Ernst, John Miro gibi diğer sürrealistlerin çalışmalarını keşfeder. Mezuniyet tezi olarak 'King Stag' çalışmasını ortaya koyar. Carlo Gozzi'ye ait olan oyunda 'The Last Trick', 'Don Juan' ve 'Faust' filmlerinde olduğu gibi kuklalar, gerçek oyuncular ve kukla küstümlü oyuncular ile birlikte çalışır.
1957: İlk 'Don Juan' adaptasyonunu gerçekleştirdiği D34 isimli tiyatro ile birlikte çalışmalara başlar. Sonrasında Liberec'te bulunan Devlet Kukla Tiyatrosu'nda tasarımcı ve yönetmen olarak görev yapar. Onun çizim, kolaj, grafik sanat ve heykel üzerine gerçekleştirdiği kişisel yaratım sürecinin başlangıcı da aynı yıla rastlar.
1958: Emil Radok tarafından yönetilen 'Johanes Doktor Faust' isimli filmde kuklacı olarak görev alır. Sonrasında birlikte çalışacağı görüntü yönetmeni Svatopluk Maly, müzisyen Zdenek Liska ve kurgucu Milada Sadkova ile tanışır. Zorunlu askerlik görevini Mariánské Lázně'de gerçekleştirir. Görevi sırasında çizim ve guaj çalışmalarını sürdürür.
1960: Prag'taki Semafor Tiyatro'nun bir parçası olan 'Maskeler Tiyatrosu'nu keşfeder. Vítězlav Nezval'ın 'Sıradan Asker'in Öyküsü' ve Jiří Mahen'in 'Sikteki Enkaz' oyunlarını sahneler. İlk üretimi olan 'Kolalanmış Kafalar'ın çalışmaları sırasında gelecekteki eşi Eva Svankmajerova ile tanışır ve Kasım ayında evlenirler.
1962-63: Semafor Tiyatrosu'nun koridorlarında, çizimlerinden ve guajlarından oluşan ilk sergisini açar. Ressam 'Vlastimil Beneš' ve heykeltraş 'Zbyněk Sekal' onu 'Maj' grubuna davet eder. İlk kez Paris'e gider. Semafor Tiyatro yönetimiyle çıkan bir anlaşmazlık yüzünden 'Maskeler Tiyatrosu'nun diğer üyeleri ile birlikte Prag'taki 'Laterna Magika' tiyatrosuna katılır. Emil Radok'la oyun yazmak adına sık sık bir araya gelir. Kızı Veronika aynı yıl doğar.
1964: Magika Laterna'dan, ilk filmi 'The Last Trick'i yapmak üzere içinde Eva'nın da olduğu bir grup Kara Tiyatro üyesiyle ayrılır.
1965: Svankmajer'in ikinci filmi olan 'J.S.Bach’s Fantasy in G Minor' çalışmasının soyut set tasarımı için farklı tekniklerle bir dizi yontu üretilir. Yapımcı A.Hans Puluj'un davetlisi olarak 'A Game With Stones' filmini çekmek üzere Avusturya'ya gider.
1966: Dördüncü kısa filmi olan 'Punch and Judy'yi çeker. Film, Svankmajer'in kendine özgü hızlı ve Eisenstein'cı kurgu stilinin avantajlarından yararlandığı ilk film olur. Aynı yıl, başka bir kısa film olan 'Et Catera'yı çeker.
1967: Svankmajer, efsanevi Bohemian İmparatoru II.Rudolf'a adadığı Historia Naturae'yi çeker. II. Rudolf filmi pek çok açıdan etkilemiştir; özellikle onun sahip olduğu ezoterik hayvan ve nesne koleksiyonu, filmin ana konseptini oluşturmuştur. Rudolf'un avlu ressamı, İtalyan öncü sürrealistlerden Guiseppe Arcimboldo'dur.
1968: Sırasıyla çektiği dört dikkate değer film, onun Mannerism'den sürrealizme geçişini vurguşar. 'The Garden' çalışmasını ilk sürrealist filmi olarak kabul eder. Bu çalışmayı, The Flat, Picnic With Weissmann ve A Quiet Week In The House filmleri izler. Tüm bu filmler, tuhaf, alternatif bir evrende geçer ve insan dünyasının cansız nesnelerle şiddet dolu ilişkisini konu alır. Bu tutum, Svankmajer'in sonraki filmlerinin de esas unsurunu oluşturur. Sovyet istilasından sonra Svankmajer ailesi, yapımcı A.Hans Pull'un misafiri olarak Çekoslavakya'dan Avusturya'ya kaçarlar. Svankmajer, Picnic With Weissmann filmini onun yapımcılığında çeker.
1969: Svankmajer Prag'a geri döner ve gizemli A Quiet Week In The House filmi ile orta metraj 'Don Juan' filmlerini çeker. Yeniden kuklacılık özüne döndüğü bir çalışmadır Don Juan.
1970: Svankmajer ailesi, kuramcı Vratislav Effenberger'le görüştükten sonra sürrealist gruba katılırlar. Svankmajer'in o yıl çektiği 'The Ossuary' filmi, ünlü Sadlec 'kemik kilisesi'nin yüzüncü yılını vurgulayan bir örnek olarak ortaya çıkar. Ancak film, resmi bir sorun yaratır. Bu yüzden filmin bir Çek rehberine ait olan 'orijinal narasyon' ses bandı, Zdenek Liska'nın müziği ile değiştirilir. Svankmajer ayrıca 'Cinoherni Klub' tiyatrosu için set tasarımlarına başlar.
1971: Lewis Caroll'un evrenini ilk kez tanıtladığı Jabberwocky filmini çeker. Aynı yıl 'The Birth of the Antichrist' yapıtında kullandığı üç boyutlu kolaj deneylerine başlar.
1972: 'Leonardo's Diary' filmini çeker. Onun en az kışkırtan çalışmalarından biri de olsa bu filmin, 'Rude Pravo' isimli komünist Çek gazetesindeki iğneleyici bir haber içeriğinde sansürlenmesi istenir.
1973: Svankmajer, 'The Castle of Otranto' filminin yapımına ve oyuncu seçimine karışan, önceki pek çok filminin de destekçisi olan Krátký filmcilikten kızgın bir tavırla istifa eder. 1979 yılına kadar yönetmenlik yapmayacaktır. Araya giren dönemi ise 'sinema yapmaktan 'zorla' dinlenmeye alındığı bir dönem' olarak tanımlayacaktır. Ancak yine de sonraki on yılını diğer Çek filmlerin yapımına ve efekt tasarımlarına yardım ederek geçirecektir.
1974: Svankmajer, sonraki çalışmalarını ve tüm sanatsal felsefesini etkileyecek olan tactile deneylerine başlar.
1975: Oğlu Vaclav dünyaya gelir. 'The Future Belongs to Masturbation Machines' isimli denemesi, Fransız antolojisi 'La Civilisation Surrealiste' de basılır. Denemede öne çıkan fikirler, yirmi yıl sonra Conspirators of Pleasure filminde genişletilerek kullanılacaktır. 'The Restorer' adını taşıyan tactile oyun, Çek sürrealist grup tarafından kabul edilir.
1976: Jan ve Eva Svankmajer, 'J,E' ve 'E,J Kostelec' takma adlarını kullanarak seramik üretmeye başlarlar. Erotik bir kolaj olan 'Physical Education in the Service of Eroticism and Militarism', 'Spartakiada' sergisinde diğer pornografik eserlerin yanındaki yerini aldı. Kolajında öne çıkan fikirler, onun 'The Death of Stalinism in Bohemia' filminde yeniden kullanılacaktır.
1977-78: Svankmajer, pek çok 'tactile' yapıtını bu dönemde üretir. Üretilenler arasında tactile kolajlar, çizimler, bir takım nesneler, Çek sürrealist grubun portre kolajları vardır. Ayrıca 'Like the Touch of a Dead Trout' ve 'Perversions for Five Senses' isimli tactile senaryolar da aynı yıl kaleme alınır.
1979: Svankmajer nihayet, orjinal şartnamedeki haliyle 'The Castle of Otranto' filmini tamamlar.
1980: 'Tactile' deneyleriyle Edgar Allen Poe'nun bilinen öyküsünü harmanladığı 'The Fall of the House of Usher' filmini çeker. Çoğunlukla cansız nesnelerin yer aldığı bu filmi 'The Morphology of Fear' isimli tactile deney çalışması izler.
1981: Jan ve Eva Svankmajer, Alman sınırı yakınlarında Horni Stankov'da terkedilmiş bir şato satın alırlar ve şatoyu özenle sürrealist bir saray haline getirirler.
1982: Svankmajer, aynı zamanda en çok bilinen 'Dimensions of Dialogue' filmini çeker. Birkaç büyük uluslararası festivalde ödül kazanan bu film Çekoslavakya'da yasaklanmakla kalmaz aynı zamanda Çekoslavak Komünist Partisi'nin Merkez Komitesi İdeoloji Kurulu tarafından da 'bir film nasıl çekilmemeli' tanımına örnek olarak gösterilir. Bunun sonucu olarak Svankmajer, Slovakya'da 'Down to the Cellar' filmini yapmak zorunda kalır.
1983: İkinci Poe uyarlaması olan 'The Pendulum, The Pit and Hope' filmini çeker. Bu filmin grotesk sahne tasarımından Eva Svankmajerova sorumludur. Jan Svankmajer o yıl, kendi tactile deneylerini anlatan 'Touch and Imagination' kitabının kaçak kopyasını yayınlar.
1984: İngiliz dördüncü kanalı, 'The Cabinet of Jan Svankmajer'i' yayınlar. Ketih Griffiths tarafından yapılan belgesel, aynı zamanda Quay Brothers tarafından çekilen bir dizi animasyonla birlikte gösterilir. Griffiths daha sonra Svankmajer'in filmlerinde, genellikle de yürütücü yapımcı olarak görev alacaktır.
1985-87: Svankmajer, Lewis Caroll'un 'Alice in Wonderland' yapıtından uyarladığı ilk uzun metajlı filmi Alice'i çeker. Aynı zamanda o yıllar içersinde tactile şiirlerine başlar. Çektiği kısa filmler ilk kez İngiltere'de yayınlanır.
1988: 'Virile Games' filmini çeker. Film, futbol şiddetinin günümüzde taşıdığı önemi konu alır. Aynı yıl, Hugh Cornwell'in 'Another Kind of Love' şarkısına klip çeker. Film, İngiltere müzik listesinde 71.sıraya kadar yükselir. Bununla birlikte MTV'ye yaptığı iki sanatsal ara geçişten ilki olan 'Meat Love' çalışmasını üretir.
1989: Birkaç önemli uluslararası festivalden ödüllerle döndüğü 'Darkness-Light-Darkness' filmini çeker. MTV'ye ikinci ara geçiş olarak tasarladığı Flora çalışmasını bitirir. Film, onun en kısa çalışması olarak tarihe geçer. Animated Self Portraits isimli film antolojisine katkıda bulunur.
1990: Svankmajer, Çekoslavakya'daki devrim sonrası durumu anlatmak üzere iki çalışma sunar. Bunlardan ilki, 'To Renounce the Leading Role' ismini taşıyan bir makale, diğeri ise 'The Death of Stalinism in Bohemia' isimli filmdir. İkincisi BBC'de kendisi ile ilgili çekilen bir belgesel içersinde gösterilir. Annecy Film Festivali'nde 'Dimensions of Dialogue' filmi, festivalin tarihinde gösterilen en iyi film ödülünü kazanır.
1991: Svankmajer ve sürekli prodüktörü Jaromir Kallista, Knoviz köyünde eski bir sinema satın alarak 'Athanor' film stüdyolarını kurarlar. Amaçları, orjinal Çek filmlerine yapım yardımı sağlamaktır.
1992: Svankmajer Dördüncü Kanal'ın çekimlerinden döner dönmez yirmi yıl önce senaryosunu yazdığı 'Food' filmini çeker. 'The Welsh Arts Council' organizasyonluğunda gerçekleşen 'The Comminication of Dreams' sergisinde ilk kez Eva ve Jan'ın film dışındaki çalışmaları İngitere'de sergilenir.
1993: İkinci uzun metraj filmi Faust'u çeker. Filmin çekim süresi, planlanan zamanın ötesine taşar. Çünkü çekimler sırasında iki film çalışanı, bilinmeyen nedenlerden dolayı intihara kalkışır. Biri ölür. Ayrıca kameraman Svatopluk Maly'in ayağı takılır ve kamera ile beş dişini birden kırar. Filmin Başrol oyuncusu Petr Cepek ölümcül bir hastalığa tutulur ve filmin gösterime girdiği hafta ölür. Yapımcı Jaromir Kallista'nın arabası çalınır ve hırsız çaldığı arabayla Kallista'nın köpeğini ezerek öldürür. Svankmajer, tüm bu kazalardan filmi Faust'u sorumlu tutar.
1994: Faust, Cannes Film Festivali'nde yarışma dışı gösterilir. Svankmajer, simyasal yontular içeren bir simya dolabı hazırlamaya başlar. 'Touch and Imagination' kitabının genişletilmiş versiyonu basılır.
1996: Üçüncü uzun metrajı 'Conspirators of Pleasure' filmini çeker. Cinsel fantezinin esaslarını arayan altı kişinin erotik hobisi üzerine kurulu film, grotesk bir kara komedi olarak tarihe geçer. Filmin bitiş jeneriğinde Marquis de Sade, Leopold von Sacher-Masoch, Luis Buñuel, Max Ernst, Sigmund Freud and Çek seksolog Bohuslav Brouk'a 'özel danışman' unvanı verilir. Film, Svankmajer'in tactile kuramlarını ve deneylerini konu aldığı gibi onun 72'de hazırladığı Švankmajer Encyclopaedia'da bulunan mastürbasyon makinelerinden de ilham alır.
1997: San Francisco Film Festivali'nde tüm çalışmalarını kapsayan 'The Persistance of Vision' ödülünü alır. Yaz boyunca, kendi galerisinde sergilediği çalışmalar da olmak üzere oluşturduğu tüm yapıtlar, beş Prag sergisinde teşhir edilir. Svankmajer aynı yıl kolaj (Eros and Thanatos, The Miracle of the Desert, Negative Maldoror) ve frotaj çalışmalarına devam eder.
1998: Jan ve Eva Svankmajer, 'Anima, Animus, Animasyon' adını verdikleri büyük bir sergi açarlar. Svankmajer ilkbaharda Çek masalı Otesanek'in çalışmalarına başlar.
1999: Vaclav Svankmajer (oğlu) Fish 073 adını taşıyan ilk kısa filmini çeker.
2000: Svankmajer'in en çok ulaşılabilen filmi olan Little Otik tamamlanır ve gösterime girer. Film, çocukları olmayan çiftin bir kütüğü evlat edinmelerini sekiz yaşında erken gelişmiş bir kızın psikolojik gelişimiyle paralel olarak anlatır. Filmin asıl ilham kaynağı ise Eva Svankmajerova'nın önceden ürettiği bir animasyon çalışmadır.
2001: 'Heykel ve Resmin Tarihi' konulu, Çek televizyonunda 13 bölüm olarak gösterilen belgeselde Svankmajer ailesinin çalışmalarına yer verilir.
2002: Jan ve Eva Svankmajer, Fransa'daki Gothic Annecy Kalesi'nde 'Mouth to Mouth' isimli sergiyi düzenler.
2003: Kuklacılık ve sinemayı geniş kitlelere kazandırdığı gerekçesiyle kendisine Prag Güzel Sanatlar Fakültesi tarafından fahri doktora unvanı verilir.
2004: Svankmajer'in 70.doğum günü 'Food' isimli büyük bir sergiyle Prag Kalesi'nde kutlanır.
2005: Beşinci uzun metraj filmi olan Lunacy'yi tamamlar. Filmin Kasım'daki gösterimine, 20 Ekim günü Eva'nın ölümü gölge düşürür.
2006: Svankmajer, kendisi ve karısının çalışmalarından oluşan bir seri filmi 'Thessaloniki Film Festivali'nde gösterir. Lunacy, en iyi yabancı film oskarı için aday gösterilir ancak başarısız olur.
2007: Svankmajer, altıncı uzun metrajı olacak 'Surviving Life' isimli filmi için çalışmalara başlar.
2010: 'Surviving Life' filmini tamamlar.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder